Đồng Bạc Trắng Hoa Xòe

Đồng bạc trắng hoa xòe được xem là cuốn tiểu thuyết đầu tay của nhà văn Ma Văn Kháng, viết về lịch sử Lào Cai từ năm 1945 đến cuối năm 1947, khi giặc Pháp trở lại xâm chiếm vùng đất này. Cuốn sách xoay quanh câu chuyện về một số cán bộ cách mạng thực hiện cuộc viễn hành quả cảm và lãng mạn đến các thổ ty miền Đông của tỉnh, đem tiếng nói của cách mạng đến với bà con các dân tộc đang trong vòng tù ngục của chế độ thổ ty cha truyền con nối. Mục đích của những người cách mạng là đập tan bè lũ phản động Việt gian Quốc dân Đảng, thiết lập chính quyền cách mạng, gấp rút chuẩn bị cho cuộc kháng chiến lâu dài. Cuốn sách được viết năm 1970, sau rất nhiều năm tháng tác giả làm việc, sống và gắn bó với thiên nhiên và con người Tây Bắc.

Đồng Bạc Trắng Hoa Xòe là phần mở đầu trong bộ tiểu thuyết. Thông qua những nhân vật hư cấu xây dựng từ chính đồng bào dân tộc, nhà văn Ma Văn Kháng kể lại cuộc chiến giải phóng Lào Cai hết sức chân thực. Bằng lối dẫn dắt hấp dẫn, đầy đặn, tác giả buộc người đọc cuốn theo mạch truyện mãi đến những trang cuối cùng.

Ở tập 1, khối lượng nhân vật, bối cảnh và tình tiết đồ sộ được giới thiệu hầu như cùng một lúc làm người đọc ban đầu có lẽ khó nhập cuộc. Mỗi nhân vật một tính cách, một số phận, ở những vùng đất khác nhau trên miền rừng núi Tây Bắc rộng lớn, nhưng vận nước buộc họ vào với nhau. Như tác giả tâm sự, ông không tạo ra nhân vật chính cho bộ tiểu thuyết, có khi một đồng chí Chính cương trực, thâm trầm, tinh tế hiện lên như người nắm giữ mạch truyện; lại có khi sự trưởng thành về tư tưởng của Pao, một thanh niên Hmong chất phác, can trường là mối dây lôi kéo cả câu chuyện.

Bối cảnh, đời sống, văn hóa các cộng đồng dân tộc thiểu số hiện lên dưới ngòi bút Ma Văn Kháng sinh động và chân thực như chính ta đang sống trong cuộc đời đó. Đồng bào dân tộc bị kìm kẹp giữa muôn trùng áp bức: Quốc dân đảng tham lam trục lợi, thực dân Pháp ngấp nghé đặt lại ách cai trị, giai cấp quan lại thổ ty ra sức bóc lột. Cách mạng giải phóng Lào Cai, theo quan điểm của Chính, là một bài toán khó khăn cần một đáp án tinh tế. Cuộc chiến cân não giữa quân đội Việt Minh và các thổ ty định đoạt số phận những người dân. Bạn và thù trong một sớm một chiều mà thay đổi. Các chiến sĩ Cách mạng như Chính, Tâm, Đắc, Kiến cần thân thổ ty để đẩy lui lũ ngoại xâm và bọn phản gián cơ hội. Nhưng quan lại phong kiến thì muôn đời không từ bỏ đặc quyền đặc lợi. Những thổ ty Hoàng Văn Chao, Nông Vĩnh Yêng, La Văn Đờ… đều dựng lên cánh quân cho mình với mưu đồ làm vua một cõi. Đêm nay họ đứng cùng chiến tuyến, đêm mai, phát súng thực sự phải nổ. Hoàn cảnh trớ trêu đẩy hàng trăm, hàng ngàn thanh niên dân tộc bị bủa vây trong tư tưởng bị trị, như Pao, Mìn, Seng, Tếnh, phải vươn lên nắm lấy tự do thực sự, dẫu rằng họ đang chỉa họng súng vào chính anh em  đồng bào dân tộc đã mờ mắt vì lợi.

Mìn đã giật, súng đã nổ, Tâm ngã xuống trong sự tiếc thương của đồng đội; Pao giành lấy khẩu đại liên, nhảy lên mô đất cao.

“Hai con mắt Pao nhìn rõ kẻ địch. Hoàng Văn Chao, Tường, Phô-rô-pông, lũ sảo quán Pha Linh như đang ở trước mặt Pao. Đầu nòng súng phùn phụt ánh lửa căm hờn.” Trong vận nước, chàng nhạc sĩ Quang Ngọc yếu đuối, ra trận hãy còn mang đàn, cũng thức tỉnh trách nhiệm của mình, “thấp thoáng sau làn đạn, chuyển đạn cho Pao”.

Mỗi một người đều ý thức, cuộc chiến giờ mới bắt đầu, để giải phóng đồng bào khỏi những kẻ thù thực tế là sự mông muội của dân tộc mà bọn quan lại thổ ty phong kiến biết lợi dụng nó, chứ không phải tàn quân Quốc dân đảng hay lính Pháp hãy còn bị quân đội nhân dân ta chặn đứng tại Việt Bắc.

Cuộc chiến phải đánh đổi bao nhiêu hy sinh? Đó là câu chuyện của phần 2, Vùng Biên Ải, Gặp Gỡ Ở La Pán Tẩn.