Vùng Biên ải, Gặp Gỡ ở Lapan Tẩn

Với Gặp gỡ ở La Pan Tẩn, Ma Văn Kháng đã bước đầu thực hiện được kỳ vọng về một thứ tiểu thuyết là “nền tảng của một nền văn học” là “cỗ đại bác chủ lực” không phải chỉ vì chuyên chở một dung lượng chất liệu nghệ thuật lớn, phản ảnh một hiện thực lớn... mà hơn nữa, chủ yếu còn là vì nó đặt ra được những vấn đề thiết cốt của nhân sinh, nhân quần, nó tái hiện số phận con người và cuộc sống; do vậy gây hứng thú lâu dài, làm giàu có nhân tâm... đạt tới cõi bí ẩn của văn xuôi là tạo được một âm hưởng sâu xa.

Nối tiếp câu chuyện còn dang dở phần 1, Vùng Biên Ải tái hiện hành trình gian lao của những con người yêu nước, yêu đồng bào trong công cuộc mang ánh sáng tự do đến toàn tỉnh Lào Cai. Khi cả nước đối phó sự xâm lược trở lại của Pháp và can thiệp Mỹ, thì cuộc chiến ở đây lại rất khác. Một góc nhìn mà nếu chỉ qua sách vở, thông qua các cột mốc năm tháng trên dòng sự kiện, chúng ta không thể nào hình dung được. Nơi đây, bóng dáng kẻ thù ngoại xâm chỉ phất phơ trên những chiếc dù thả vũ khí và đồ tiếp tế. Các chiến sĩ cách mạng và người dân phải đối phó với chính đồng bào của họ, giặc hình thành từ tâm lí u mê, tha hóa: giặc phỉ.

Pháp đã khoét sâu hòng lợi dụng mâu thuẫn dân tộc giữa quân đội Cánh mạng và cộng đồng người thiểu số. Các quan lại thổ ty đứng đầu chỉ quan tâm lợi ích riêng mình. Hai thế lực này vun đắp, tạo nên những gã như Châu Quán Lồ, như Lử, người hùng Hmong giả dối, thực chất là một tên bản năng hám lợi liều lĩnh.

Đối lập chiến tuyến bên kia, độc giả gặp lại những anh hùng chân chính đã được mài dũa, trưởng thành trong cuộc chiến trường kì, nhưng hãy còn mang số phận gian truân. Pao quay lại Pa Kha, quay lại làng Hmong, những tưởng giúp đồng bào mình đi trên con đường ngay thẳng, vươn đến tự do. Năm lần bảy lượt, anh vướng phải bẫy rập, hãm hại của anh trai, của những người cùng làng cùng gốc rễ. Những Tích, Seng, Tếnh, Quang Ngọc đều bị treo tính mạng vào lưỡi gặt cuồng nộ của người dân họ muốn giúp đỡ chỉ bởi con sâu từ trong chính nội bộ chính quyền Việt Minh, còn bởi cách làm bộc trực nóng vội của Đắc.

Mâu thuẫn chồng chất mâu thuẫn, người dân tộc và người Kinh không cùng cội rễ. Đâu là nguồn gốc của nạn phỉ nổi lên khắp nơi, cứ dập tắt hôm nay ở chỗ này, mai nó lại nổi lên nơi khác. Có lẽ, cuộc chiến không chỉ nhờ súng đạn, không phải cuộc chiến trên mặt trận thực tế, đó là cuộc chiến của đấu tranh tư tưởng. Khi nào những bộ mặt anh hùng giả mạo của Lử hay Châu Quán Lồ còn chưa bộc lộ trước người dân tộc, chừng đó họ còn sống trong nếp bị trị đã quen từ lịch sử ngàn năm.

Với Chính, quay lại Lào Cai lần này, lên Pa Kha, là đối phó với trận chiến dai dẳng nhiều hy sinh, là giúp những chiến sĩ như Pao vượt qua tâm lí người Hmong cầm súng bắn người Hmong. “Tôi hiểu cái khổ của Pao, cái khổ của dân tộc Pao, cái khổ của những người còn bị áp bức. Nhưng, chính là để không còn những cái khổ ấy, mà có một lớp người phải hy sinh...”

Tất cả họ đương đầu với nguy hiểm, biết rằng rơi vào tay giặc phỉ là hứng chịu bao hình phạt đau đớn, bị chém bằng dao, bị ngựa kéo xác, bị xẻ mảng da trán, bị dân làng hành tội bằng cọc tre cho đến khi thân thể chỉ còn là cục thịt bầy nhầy trói vào cột đá. Nhưng máu họ đổ xuống cho vùng đất này được tắm dưới ánh nắng rạng rỡ, cho chàng trai Hmong dắt ngựa cho cô gái mình yêu trên đồi núi mướt xanh, trên đường mòn thơm ngát mùi cỏ ngải.