Hồi Ký Viết Dưới Hầm

Hồi Ký Viết Dưới Hầm là tác phẩm về chủ nghĩa hiện sinh tuyệt vời nhất từng được viết bởi Fyodor Dostoevsky. Cuốn sách là tiếng nói của con người chủ xướng lời kêu gọi tự do, dâng hiến và phản kháng, một tâm huyết chính qua những đề tài mà ông đã viết ra. Cái yêu cầu của ông là vượt thoát ra khỏi biên cương ràng buộc, chống lại những gì gọi là luật điều tự nhiên; ngay cả việc phản đối trực tiếp những gì có liên quan đến khoa học kỹ thuật và những gì có tính thực dụng trong cuộc đời của Dostoevsky, ông chủ trương chối bỏ mọi dữ kiện do từ xã hội đưa ra; mà chỉ tuân phục những gì có lợi ích cho con người và cho chính bản thân ông.

Tác phẩm Hồi Ký Viết Dưới Hầm được ghi nhận như một thành quả tiếng tăm trong văn học sử thế giới là một trong những tác phẩm - giống như Hamlet, Don Quixote, Don Juan và Faust - chuẩn mực cho một công trình văn chương sáng tạo, trở thành Dostoevsky chủ nghĩa (Dostoevskeanism), gần như một nền văn hóa quan trọng của thế kỷ hiện nay. Một chủ nghĩa đầy ấn tượng, một biến động nội tại và một chủ nghĩa hiện sinh của con người. Một yêu cầu cần thiết cho người nằm dưới lòng đất hoặc như đã có một cái gì dính liền với Dostoevsky; qua một tấm lòng sốt sắng có lợi chung và cảm thông cho kẻ nằm dưới lòng đất như chịu đựng một sức ép, đè nén tận tâm can, như đổ lên đầu những đau đớn, thảm họa của cuộc đời; đó là một dự ước chống đối, một đòi hỏi công bằng xã hội mà xưa nay cứ nhìn như qui luật tự nhiên của con người (human-nature) buộc phải chấp nhận; do đó Dostoevsky phản kháng để được nói những gì của con người nằm dưới lòng đất từ bấy lâu nay. Ông bày tỏ như một dự báo kinh khiếp...

Những tuyệt phẩm của Fyodor Dostoevsky từ trước tới nay luôn được biết đến là có những giá trị vô cùng sâu sắc, thể hiện được rất rõ nỗi lòng của Doetoevsky. Trong đó, tác phẩm Hồi Ký Viết Dưới Hầm được viết bởi một văn phong hiện đại, mở rộng cánh cửa cho chúng ta hòa nhập vào một nước Nga của thời bấy giờ, một nước Nga với thân phận con người luôn bị chà đạp dưới đáy xã hội nhưng luôn biết cách vùng lên với một ý chí không tưởng, thậm chí là siêu thực, nhưng lại vượt qua mọi giới hạn, dù cho đó có thể là những hành động vô cùng ngây ngô và khờ dại.

Ở Hồi Ký Viết Dưới Hầm, Dostoevsky cho thấy rõ kẻ nằm dưới lòng đất không những chỉ là loại người có tâm-lý-đạo-đức-luân-thường vốn được cho là một hình thức của lòng tư kỷ; mà qua đó, ông còn phơi bày, tiết lộ tất cả những tệ nạn xã hội do luật tự nhiên con người đề ra làm băng hoại nền luân lý. Đọc cuốn sách, chúng ta không thể không cảm thông cho kẻ nằm dưới lòng đất với một lời nhắn nhủ ân cần rằng, "một con nguời minh mẫn trong thế kỷ này phải là thế (chịu đựng) và phải hết lòng luân lý đạo đức; đó là cử chỉ cao quý được coi là có một chút gì sáng tạo".

Có thể nói, Hồi Ký Viết Dưới Hầm chính là những lời ghi từ tận đáy lòng (lòng đất), là một nhập thể biểu hiện của con người kể chuyện, là một dàn dựng vở kịch trong cách diễn trình (để viết), một lối kiểm soát tính chất nghệ thuật lồng vào trong văn viết của Dostoevsky. Tác phẩm tuy có một vài điều khó hiểu và khác lạ, nhưng là tác phẩm mang đậm tính chất bi hài kịch, diễn tả được tột cùng cái bi thảm của con người qua từng dòng chữ, những gì xảy ra trong đời đều được gói gém một cách tài tình, tế nhị vừa tinh xảo vừa bén nhạy, tiếng vọng đó từ dưới mặt đất nhà sàn vọng lên.