Tôi Chụp Ảnh Đại Tướng Võ Nguyên Giáp

Xưa nay, viết bài hay chụp ảnh Đại tướng Võ Nguyên Giáp vừa dễ lại vừa khó. Dễ bởi Đại tướng Võ Nguyên Giáp là nhà quân sự lỗi lạc, một vị tướng huyền thoại. Đó là niềm vinh quang hiếm hoi, không phải do chúng ta tự phong, hay tự tạo dựng, mà là đánh giá, khẳng định của Thế giới, được thế giới công nhận. Ngày 5 tháng 10 năm 2013, hãng truyền thông Mỹ NPR dẫn lời Giáo sư, nhà Sử học Quân sự Mỹ, ông Cecil Currey, tác giả cuốn sách nổi tiếng Chiến thắng bằng mọi giá nói về Đại tướng:“Ông Giáp có thể sánh ngang với những nhà chỉ huy quân sự tài nhất trong suốt 2000 năm qua. Ông ngang tầm Alexander Đại đế, vượt trội hơn Napoleon cũng vượt trội hơn tất cả tướng lĩnh tài giỏi của chúng ta. Ông ấy là con người vĩ đại của mọi thời đại.”

Napoleon là nhà chỉ huy quân sự lỗi lạc, nhưng Napoleon còn bị M. I. Kutuzov đánh bại trên chiến trường Borodino. Còn Đại tướng Võ Nguyên Giáp thì không. Ông chỉ xao lòng, thậm chí mềm yếu trước đồng đội, còn với kẻ thù, ông là sấm sét. Ngay cả đối thủ của ông, Tướng Mỹ Willia, Westmoreland cũng phải kính phục, gọi ông là “Vị tướng huyền thoại”. Vì thế, chụp ảnh Đại tướng rất dễ, bởi ông quá nổi tiếng. Bản thân ông, sức hấp dẫn của ông đã đủ “bảo lãnh” cho bức ảnh rồi, cứ nâng máy lên, nếu thiếu sáng thì bật đèn rồi bấm máy. Chỉ cần rõ hình hài Đại tướng là đã thành công. Người ta tò mò xem Đại tướng chứ đâu có xem ảnh. Người ta cũng không cần để ý xem bức ảnh được chụp thế nào. Rồi bố cục, khuôn hình, ánh sáng… Tất cả đều vô nghĩa. Vì thế, người nghệ sĩ cũng chịu nhiều thiệt thòi, vì bị lãng quên. Họ bị quên lãng ngay cả khi đang hiện hữu ở đằng sau bức ảnh.

Tuy thế, chụp ảnh Đại tướng cũng khó lắm. Khó vô cùng. Bởi Đại tướng là con người của huyền thoại. Dù không có điều kiện được gặp trực tiếp nhưng ai cũng biết ông. Biết những kỳ tích của ông, con người ông, số phận ông, cả những nỗi niềm ông không hé lộ. Và như thế, trong mỗi người chúng ta, ai cũng có một Võ Nguyên Giáp. Đó là bức chân dung ông do người dân tự chụp bằng tâm hồn, tình cảm và sự hiểu biết của mình. Nhiều khi, người ta lại lấy bức chân dung kỳ vĩ ở trong trái tim mình làm thước đo, tiêu chuẩn để so sánh, đánh giá những giá trị của những tác phẩm nghệ thuật mà người nghệ sĩ đã sáng tạo với hình mẫu là ông. Bởi thế, chụp Đại tướng rất khó. Khó vô cùng. Đó là một cửa ải hóc hiểm mà người nghệ sĩ phải vượt.

Trần Hồng đã vượt một cách ngoạn mục. Anh vượt bằng phép nhiệm màu nào? Không! Anh không có phép nhiệm màu nào cả. Ngắm hàng ngàn tác phẩm của anh, chụp về một con người, ta thấy anh không hề có phép màu nhiệm. Anh cũng không dùng bất kỳ một kỹ sảo nào, ngay cả những thủ pháp rất đỗi tối thiểu của nghề nhiếp ảnh. Anh cứ đưa máy lên rồi bấm. Bấm. Bấm. Rồi bấm. Nếu thiếu sáng thì bật đèn. Rất đơn giản. Nhưng rồi anh lại cho chúng ta nhiều bức ảnh độc chiêu, mà ngoài Trần Hồng, không ai có. Bây giờ là tập ảnh Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Mặc dù trước anh, có rất nhiều ảnh về Đại tướng. Trong đó có không ít những bức ảnh đặc sắc, đạt đến độ nghệ thuật và là nghệ thuật ở đỉnh cao. Nghĩa là bức ảnh hoàn toàn tồn tại độc lập, không phụ thuộc vào tên tuổi Đại tướng. Nhưng ở những bậc tài danh rất đáng kính nể đó cũng không có được những bức ảnh như của Trần Hồng.

Nhiều bức ảnh tuyệt vời ta biết, là những bức ảnh từ xa, ngắm Đại Tướng từ xa, người ngắm luôn ngước lên. Còn Trần Hồng là nhìn gần. Nhiều khi không còn khoảng cách. Như con ngắm cha, cháu ngắm ông. Đó là cái nhìn của người thân trong một gia đình ấm cúng. Vì thế, anh cho chúng ta nhiều bức ảnh có giá trị. Đặc biệt là giá trị tư liệu. Như bức ảnh ông chơi với cháu. Ông bón cho cháu ăn. Ông chơi đàn. Rồi ông tập thiền. Ta hiểu Võ Nguyên Giáp không chỉ là vị tướng huyền thoại. Ông còn là một người cha chu đáo, một người ông hiền từ, một nghệ sĩ phiêu lãng. Ta cũng hiểu được vì sao ông có thể vượt qua được những khoảnh khắc cô đơn, những giây phút hiểm nghèo trong cuộc đời mình mà không gục ngã, mà còn vượt lên, sống cao cả và thanh sạch. Và cũng như nhiều bức ảnh khác về ông, ta chỉ ngắm ông mà quên người chụp ảnh, cũng quên luôn cả suy xét, vạch vọi, xem bức ảnh ấy có phải là nghệ thuật nhiếp ảnh hay không. Và ta chỉ thấy lồng lộng một Võ Nguyên Giáp ở phía không phải là huyền thoại.

Điều đặc biệt ở cuốn sách này, đằng sau chân dung ảnh Võ Nguyên Giáp, ta còn được ngắm nhiều chân dung khác của Đại tướng: Chân dung văn. Đó là những câu chuyện ở đằng sau bức ảnh, minh họa cho bức ảnh. Nhưng rồi người đọc lại mê hoặc. Không biết văn minh họa cho ảnh hay ảnh minh họa cho văn. Có lẽ là cả hai. Vì thế đây là cuốn sách kép. Một mà hai. Hai mà một. Đó là mảng tư liệu lịch sử vô cùng đáng quý.