Tại Sao Chúng Ta Hay Kể Chuyện?

Tư duy là gì? Trước hết, nó thường được coi là công cụ để suy luận. Tư duy tốt có nghĩa là dựa trên các nguyên tắc lô gích chặt chẽ, đưa ra được những chứng minh đúng cho các định lý trừu tượng và tìm được cách giải quyết vấn đề tốt nhất. Những người lạc quan của cách đặt vấn đề như thế này nóng lòng chờ đợi thời điểm khi có thể đưa toàn bộ tư duy của con người vào các quá trình tính toán được – như các quá trình của máy điện toán.

Nhưng ngành tâm lý học hiện đại lại khẳng định một cách trái ngược, rằng suy luận lô gích không phải là cách duy nhất, thậm chí không phải là cách phổ biến và hữu dụng nhất của tư duy con người. Để sống viên mãn, người ta cần cái gì đó nhiều hơn thế.

Một trong những nhà tâm lý học có ảnh hưởng lớn nhất trong vòng vài thập kỷ nay Jerome Bruner viết về điều này như sau: “Những năm gần đây, tôi theo dõi được một loại tư duy khác, hoàn toàn khác biệt về hình thức suy luận: tư duy dựa trên kết cấu không phải của các lý lẽ lô gích hay quy nạp, mà là của các chuyện kể hoặc các câu chuyện (narrative).” Lối tư duy theo câu chuyện trở thành một trong những lãnh vực nghiên cứu quan trọng nhất, kể từ khi người ta chú ý đến vai trò chính yếu của nó trong cuộc sống của mỗi cá nhân cũng như trong các thực tiễn xã hội khác như việc kết bạn, xử án, giảng dạy về bản sắc dân tộc trong trường học v.v.

Việc khám phá ra vai trò cơ bản của câu chuyện được một số người ví như một loại cách mạng. Tâm lý học hiện đại nhận ra rằng – như lời Bruner – cuộc sống „không phải là như nó vốn thế, mà là như nó thể hiện ra.” Và rằng đối với chúng ta, nó thường là như chúng ta biết cách kể về nó thế nào. Các nhà tâm lý học đưa ra khái niệm sơ đồ câu chuyện. Đó là niềm tin ăn sâu, thường là vô thức, rằng những câu chuyện tương tự xảy ra với những người giống ta. Ngược lại, nếu trong cùng một hoàn cảnh y hệt, một người tràn đầy hy vọng và tìm thấy hứng khởi trong việc đương đầu với thử thách, còn người thứ hai thì thất vọng và thụ động, thì đó có thể là vì họ có các sơ đồ câu chuyện của các sự kiện này hoàn toàn khác nhau. Mà trên cơ sở đó, họ đặt ra các ý nghĩa hoàn toàn khác nhau cho cuộc sống của mình và xoay xở với chúng một cách khác nhau.