Tủ Sách Tinh Hoa Văn Học - Khi Tôi Nằm Chết

Khi tôi nằm chết là một tiểu thuyết nổi tiếng của William Faulkner, nằm trong số bốn tiểu thuyết được gọi là Tứ đại Kỳ thư của ông.
Cuốn tiểu thuyết là hành trình qua nước lũ và lửa thiêu của gia đình Brunden để đưa bà Addie Brunden về nghĩa trang gia đình ở Jefferson.
Ông Anse cùng các con trai: Cash, Darl, Jewel, Vardaman và cô con gái duy nhất Dewey Dell đã phiêu lưu qua bốn mươi dặm đường để đưa người chết đến nơi yên nghỉ cuối cùng.
Trên đường đi, mỗi người lại đuổi theo một hành trình nội tâm riêng và cũng chịu những khổ nạn khác nhau.
Ông Anse thì chỉ ôm ấp dự định sẽ làm bộ răng giả; cậu con cả Cash thì bị gãy chân; con trai thứ Darl thì bị tống vào trại tâm thần vì nhận thức được sự vô nghĩa của hành trình khổ nạn này, định nổi lửa thiêu xác mẹ để chấm dứt hành trình; cậu con riêng của bà Addie luôn cứu quan tài mẹ khỏi nước lũ; cậu con út Vardaman thì quá bé bỏng, nhưng cũng nhận thức được phần nào nỗi đau khổ của gia đình; cô con gái Dewey Dell thì chỉ mong sẽ mua được thuốc phá thai ở Jefferson.
Cuộc hành trình cuối cùng cũng kết thúc, nhưng chưa phải là đã chấm dứt, bởi một khởi đầu mới có thể lại bắt đầu.

Nói Khi tôi nằm chết là một hành trình thì không đủ, không chỉ bởi những gian nan, vất vả mà những người tham dự hành trình ấy phải trải qua, mà đó còn là một cuộc phiêu lưu vào nội tâm con người.

Mở đầu bằng cái chết của bà Addie, dù đã được báo trước, nhưng người ta vẫn cảm thấy bất nhẫn khi cái chết xảy tới lúc sự sống xung quanh vẫn đang tiếp diễn. Cash đang mê mải cưa để đóng cho xong chiếc quan tài cho mẹ; Darl vừa làm việc vừa suy tư; Jewel đau khổ khi chứng kiến cảnh mẹ nằm đó nhìn Cash bào chuốt chiếc quan tài cho mình; Dewell Dell vẫn đang hái bông, chỉ mong sao cho chóng được đầy giỏ; Vardaman bắt được một con cá to; Anse chờ đợi cùng với những toan tính nhỏ mọn…

Tất cả những con người ấy trong một tổ chức gọi là gia đình, đủ lứa tuổi từ thiếu niên đến trung niên, chứng kiến cái chết đến thật chậm chạp, nỗi hoảng sợ trước cái chết cũng như sự vô tri về nó khiến diễn biến tâm trạng của mỗi người mỗi khác.

Vardaman không hiểu cái chết là gì, tìm mọi cách để đổ lỗi cho ai đó về cái chết của mẹ, một cách ngây thơ và đầy đau đớn. Trong đầu óc non tơ của cậu, mẹ giống như con cá, bị bắt và xả thịt… Trong suốt hành trình đưa mẹ về nơi an nghỉ cuối cùng theo nguyện ước của bà, Vardaman vẫn giữ nguyên cách nhìn ấy khi chứng kiến cảnh nước lũ cuốn quan tài mẹ đi - mẹ là con cá và bơi đi mất.

Cash thì đơn giản và bộc trực, làm mọi việc bằng tất cả tâm trí, dù là việc đóng cỗ quan tài cho mẹ, cũng như lao theo chiếc xe chở cỗ quan tài khi bị nước cuốn đi, gần như mê muội. Jewell thì yêu mẹ chân thành, không chút vị kỷ. Dewel Dell thì đang bay lượn với tình yêu của mình và nỗi lo lắng về bào thai trong bụng át hết cả tâm trí. Darl thông minh và nhạy cảm đến mức thấu hiểu được tình cảnh trớ trêu cả gia đình đang mắc phải, thấy những đấu tranh vật lộn vì một người đã chết rồi thật là phi lý, điên rồ. Anh không yếu đuối mà thực ra là rất tỉnh táo, lý trí, nhưng suy nghĩ trước thời đó của anh đã đẩy anh vào nhà thương điên. Chẳng phải người ta vẫn hay gán mác điên cho tất cả những người nhạy cảm với cuộc sống này hay sao?

Còn Anse? Anse đã đủ già để hiểu lẽ sống sự chết ở đời. Lão không kinh sợ cái chết, thêm vào nữa, là một sự giải thoát nhẹ người cho lão, kết thúc một cuộc hôn nhân không tình yêu. Lão hiểu cái chết là tất yếu, lão đón nhận nó, và đón nhận cả cái cách sự sống tiếp tục tiếp diễn sau cái chết ấy.

Khi tôi nằm chết được viết theo lối tự sự mới, không phải là kể lể dài dòng, mà chủ yếu được nhấn nhá bằng biểu hiện, độc thoại nội tâm. Với khoảng 60 đoạn tự sự của các nhân vật, không có một người kể xuyên suốt, nên có rất nhiều giọng điệu, xuất phát từ rất nhiều góc nhìn. Người đọc sẽ khám phá thế giới nội tâm của con người với các nhận thức, tư duy, cảm xúc khác nhau.

Cũng dưới ngòi bút W. Faulkner, cái chết thật tầm thường, và cả sự sống cũng vậy. Khi đã trải tận về nó, thấu cái chết đến lẽ tận cùng cũng như hiểu sự sống đến nguồn ngọn, thốt nhiên, ta lại thấy chúng đều đáng giá hơn hết thảy để trải qua.