Utopia - Địa Đàng Trần Gian

Thomas More viết Utopia trong những năm từ 1515 đến 1516, thời điểm trí tưởng tượng của con người bị khuyấy đảo trước sự mở rộng đột ngột của các quan niệm về thế giới, và miêu tả của Amerigo Vespucci về những cuộc du hành về phía Tây của ông được in lần đầu tiên vào năm 1507, vẫn còn mới nguyên trong trí óc các học giả uyên thâm.

More đã tưởng tượng ra một Raphael Hythloday-cái tên phiên từ tiếng Hy Lạp sang có nghĩa là "thạo những chuyện tầm phào" - một lữ khách đồng hành cùng Vespucci nhưng không trở về sau chuyến du hành thứ ba, mà rời bỏ các bạn hữu để một thân một mình lang thang nơi xứ sở xa lạ. Rồi anh ta đã tìm thấy hòn đảo Utopia-gốc Hy Lạp sáng có nghĩa là "Không ở nơi đâu".

Và đó là một địa đàng lý tưởng, được More vẽ nên với một phong cách châm biếm sâu cay lối lãnh đạo quốc sự kiểu Châu Âu, mà cụ thể là kiểu Anh…

Được ấn hành bằng tiếng Latin lần đầu tiên vào năm 1516, tới tận ngày nay, Utopia được đánh giá là tác phẩm kinh điển, đồng thời cũng là tác phẩm thành công nhất của giáo sĩ-học giả người Anh Thomas More. Từ tựa của ‘cuốn sách nhỏ vĩ đại’ này, thế giới phương Tây đã đón nhận Utopia như một danh từ mới, tượng trưng cho cả 2 mặt song hành mơ ước và thất vọng trên con đường tìm kiếm bản ngã, tự hoàn thiện mình của nhân loại.

Utopia tên tác phẩm cũng là tên một đảo quốc “địa đàng trần gian” mà Thomas More đã tưởng tượng ra để trình bày những ý tưởng vừa lãng mạn bay bổng vừa thực tế của ông về cách thức tổ chức và điều hành một xã hội mà ông cho là lý tưởng. Nơi đó, tôn giáo cởi mở, mọi người đều hăng say lao động, của cải là thuộc về cộng đồng. Bạo lực, đổ máu, những thói xấu vô đạo và các ác không hề tồn tại…

Như lời phi lộ của dịch giả Trịnh Lữ, độc giả có thể bị ngợp lúc ban đầu khi cầm trên tay cuốn sách nhỏ này. Thế rốt cuộc đây là sách gì, thuộc thể loại nào? Tựa phân loại không phải là tiểu thuyết, cũng chẳng phải là sách lịch sử, triết học, ngụ ngôn, du kí… Có đáng đọc không?

Xin mạn phép trả lời ngay! Đáng đọc chứ, và còn hơn thế nữa! Quyển sách nhỏ vĩ đại này vượt ra ngoài những câu chữ, tầm vóc của nó để trở thành tác phẩm độc nhất vô nhị trên thế giới, được cả thế giới tìm đọc.

Dù ở đâu, bất kì lúc nào, tác phẩm cũng làm cho người đọc phải giật mình, xúc động, và bâng khuâng suy ngẫm về nhân tình thế thái.

Nó còn nhắc nhở, bàn tán, phân tích, giải thích, gợi ý... về tất cả những vấn đề mới mà bạn và tôi quan tâm hàng ngày, từ truyện trộm cắp nghiện ngập đĩ điếm nghèo khổ tham nhũng cho đến chuyện trách nhiệm của người tri thức, chuyện trọng dụng nhân tài, và tư chất của người cầm cân nảy mực trong xã hội.

Nó bàn thế nào là khoái lạc, là hạnh phúc, cái gì là đáng quý, cái gì không.

Nó lột trần những giả ngụy của luật pháp hiện hành, những cáo thậm vô lý của thói thường.

Nó thiết kế một chế độ chính trị vã xã hội mà nó tin rằng sẽ giúp cho con người được no ấm và hạnh phúc.

Và nó khẳng định rằng con người là rào cản của chính mình, bắt nguồn từ lòng ngạo mạn, ý thích được hơn người, được coi là quan trọng vốn bắt rễ rất sâu trong mỗi cá nhân.

Với giọng văn nhẹ nhàng, dí dỏm, hình thức văn chương được Thomas More sử dụng trong Utopia cũng rất độc đáo khi sử dụng những dữ liệu có thật: sự kiện, con người… có thật để làm bối cảnh cho những hư cấu về xã hội lí tưởng hoàn mĩ. Đương nhiên, không thể bỏ qua sự chăm chút, nghiêm túc và tâm huyết của dịch giả Trịnh Lữ khi mang tới cho độc giả Việt Nam bản chuyển ngữ chất lượng, ngắn gọn và súc tích, lẫn những chú thích của riêng dịch giả nhằm giúp độc giả tiếp cận tác phẩm độc đáo này dễ dàng hơn qua văn phong tiếng Việt.

Gần 500 năm đã trôi qua từ khi tác phẩm được xuất bản lần đầu, lịch sử nhân loại đã chứng kiến hàng loạt những biến cố, cũng như những cố gắng để hướng tới Utopia - xã hội lí tưởng trong hình dung của Thomas More. Tuy những cố gắng ấy xét đến cùng vẫn còn đơn lẻ và yếu ớt, chưa trọn vẹn, nhưng đã thể hiện được khao khát và tinh thần luôn hướng thiện của nhân loại, luôn vươn lên bất chấp thực tiễn khó khăn đến đâu đi nữa. Và những tiên tri, những quan điểm cực kỳ lạc quan của Thomas More trong Utopia sẽ là kim chỉ nam, là chòm bắc đẩu tinh sáng lấp lánh, vẫy gọi nhân loại tiến lên, không ngừng nỗ lực cho một xã hội tương lai tốt đẹp hơn, công bằng hơn cho tất cả, một địa đàng trần gian đúng nghĩa ‘người với người sống để yêu nhau’.

Vì những giá trị không thể phủ nhận đó, Utopia của học giả Thomas More quả thực xứng đáng với vị thế độc nhất vô nhị ‘quyển sách nhỏ vĩ đại’ của nhân loại!