Ba Người Khác

Ba người khác của nhà văn Tô Hoài là một trong những tác phẩm đầu tiên viết về thời kỳ cải cách ruộng đất của nước ta được xuất bản.

Câu chuyện là bức tranh làng quê Bắc bộ trong thời kỳ cải cách ruộng đất qua lời kể của nhân vật anh đội Bối. Qua những câu chuyện về công việc, cuộc sống và số phận của ba nhân vật là Huỳnh Cự - đội trưởng cải cách, Bối và Đình, hai đội viên cải cách, chịu trách nhiệm phóng tay phát động quần chúng thực hiện cải cách ruộng đất tại một xã, mỗi anh đội phụ trách một thôn. Làng quê bỗng chốc thay đổi, từ đó những câu chuyện về một thời kỳ lịch sử hiện lên chân thực và bi thương...

Ba người khác là tác phẩm đầu tiên viết về thời kỳ cải cách ruộng đất – một đề tài nhạy cảm và chưa được đề cập nhiều trong các tác phẩm văn chương. 

Đây là một câu chuyện được tác giả khẳng định là chân thực tuy đôi khi vẫn có những mơ hồ thực – giả nhưng tác phẩm chính là những trải nghiệm của nhà văn Tô Hoài một thời là anh đội cải cách.

Với nhân vật xưng tôi – anh đội Bối, một người không có trình độ học vấn, lười biếng cả trong suy nghĩ và hành động, không thiết tha nhiều đến cải cách ruộng đất - về ý nghĩa và những hoạt động đang xảy ra. Anh tham gia công tác như việc phải làm, anh đùn đẩy những việc kêu gọi đấu tố, kể khổ cho các anh đội khác, công việc của anh chỉ lo làm những báo cáo khống và hưởng thụ những cảm xúc tình ái với các cô thôn nữ, ngay đến khi người ta nói cải cách sai thì anh cũng không hiểu cải cách sai chỗ nào cũng chỉ biết hô khẩu hiệu sửa sai và tiến lên. Trái ngược với Bối, Cự lại là một đội trưởng cải cách sốt sắng, nhiệt tình và kiên quyết cải cách đến cùng. Đình thì lại nhanh nhẹn, tinh ranh và có sẵn máu lãnh đạo nhân dân từ những thời kỳ trước. Ba con người khác nhau cùng chung một nhiệm vụ nhưng với thái độ và nhận thức khác nhau, mỗi người đã tạo nên những câu chuyện và định đoạt cho mình một kết cụ khác nhau khi công cuộc cải cách kết thúc.

Với giọng văn kể chuyện bình thản, từ tốn, không bình luận và hết sức chân thực nhà văn Tô Hoài đã nói thẳng, nói thật về một sự kiện rung chuyển đời sống của người dân Việt Nam lúc bấy giờ - một công cuộc cải cách rầm rộ và nhiều sự biến gây nên nhiều cảnh đau thương, chia rẽ, và đổ máu. Chỉ với ba nhân vật, một xã nhưng tác phẩm đã khái quát về cả cuộc cải cách ruộng đất, nhìn trực diện vào một thời kỳ nhạy cảm của đất nước. Tác phẩm thể hiện được sự đa dạng về đề tài, bút pháp cũng như sự can đảm, nhìn thẳng vào sự thật, vào lịch sử khi đi thẳng vào suy nghĩ và hành động của người trong cuộc chứ không phải nạn nhân. Thời gian kể chuyện ngắt nghỉ tự nhiên, quá khứ, hiện tại đan xen khiến độc giả cảm nhận một nỗi ám ảnh khôn nguôi vẫn trong suy nghĩ của các nhân vật, những ký ức không thể phải mờ.

Với Ba người khác, Tô Hoài xứng đáng với vai trò “người thư ký trung thành thời đại” của một nhà văn chân chính.