Ma Chiến Hữu

Triệu Kim – một người lính – trở về quê hương thăm gia đình, tình cờ gặp lại chiến hữu cũ tại một vùng quê trong một buổi trưa hè mưa tầm tã. Anh đang đi qua cây cầu đá bắt ngang sông, thình lình bỗng nghe tiếng ai đó gọi tên mình, khẩn thiết và thê lương. Quá đỗi ngạc nhiên, anh tìm kiếm và phát hiện một bóng người đang ngồi vắt vẻo trên cành liễu bên bờ đê. Thật bất ngờ, đó chính là Tiền Anh Hào người cùng làng, cũng là đồng đội của anh đã hy sinh vào tháng 2 năm 1979 trong một trận phản kích nơi biên giới phía Nam.

Hai người bạn, hai chiến hữu vui mừng, ngậm ngùi nhớ lại hồi ức cũ: lúc ở quê nhà đi câu cá, khi đi nhập ngũ ở Trung tâm dự bị huấn luyện quân đội, lúc ra chiến trường chiến đấu.

Chiến tranh!
Nỗi ám ảnh dai dẳng và kinh hoàng của nhân loại trong suốt lịch sử phát triển từ ngàn xưa.
Dù cố phủ lên mình những danh từ hoa mĩ, nhân danh một hệ tư tưởng, một tôn giáo, một chính nghĩa … chiến tranh tựu trung vẫn là đau thương và mất mát!
Là vết thương ngày càng lở loét, ưng mủ, chẳng bao giờ lên da non đối với số phận mỗi con người, mỗi dân tộc tham chiến, dù thuộc bất cứ phía nào: tấn công hay tự vệ.

‘Ma chiến hữu’ của Mạc Ngôn là cuốn tiểu thuyết viết về một cuộc chiến tranh như vậy! Cuộc trùng phùng của hai người bạn, hai chiến hữu – một người sống và một hồn ma – thời hậu chiến chỉ là cái cớ đưa đẩy cho tác giả lên án một cuộc chiến tranh phi nghĩa cũng như những thân phận con người, những hệ lụy tang thương sau cuộc chiến.

Triệu Kim, Tiền Anh Hào vốn dĩ chỉ là những thanh niên nông thôn nghèo thất học. Cuộc đời của họ có lẽ đã khác, rất khác nếu không có chiến tranh. Họ tham chiến chỉ vì tham chiến, không biết lí do bị đầy ra chiến trường. Đơn giản, tòng quân bắt lính cho nhà bớt một miệng cơm và rủi có tử trận thì gia đình ở quê nhà chí ít cũng có một khoản tử tuất còm.
Còn bao nhiêu than phận đau thương như Triệu Kim, Tiền Anh Hào?

Là ai, vì ai, vì cái gì nên nỗi?

Bằng bút pháp đồng hiện và thả nổi sự kiện kết hợp với hiện thực kì ảo, mượn cuộc đối thoại âm dương của hai chiến hữu, Mạc Ngôn đưa người đọc ngược Bắc thăm những miền quê cát gằn lên sỏi đá với những nhiễu nhương cùng khổ, xuôi Nam tới nghĩa trang nơi 1600 ngôi mộ tử sĩ trong cuộc chiến tranh biên giới, ngày đêm những vong linh này vẫn không ngơi rền rĩ, khóc than cho thân phận, cho nhớ thương gia quyến, vợ con hãy còn sống mòn nơi quê nhà bên kia biên giới cách xa vạn dặm.

Tác phẩm kết lại bằng những dòng thật xúc động về cuộc hành hương tâm linh của một người bố về chiến trường năm xưa tìm cốt cho con mình trong sự lưu luyến, buồn tủi của những hồn ma chiến sĩ khác.

Đã, đang và sẽ còn bao nhiêu những nghĩa trang tập thể, những cuộc hành trình tìm xương con, xương anh em, xương chồng như thế,… ở cả hai bên biên giới?

Có thể nói, với Ma chiến hữu Mạc Ngôn đã vượt lên trên chủ nghĩa dân tộc cực đoan với những tư tưởng tuyên truyền mà hướng tới tinh thần nhân văn, đau cái đau chung của con người. Ông viết về linh hồn nhưng không lạm dụng những yếu tố kì ảo, chỉ là mượn chuyện ma nói chuyện phận người mà thôi. Thật đáng tiếc, tựa chuyển ngữ tiếng Việt của dịch giả đã không thể hiện được ý đồ này của tác giả!